Avontuurlijk samen spelen in Avonturis Maassluis

“Maassluis had geen groene speelplek en de gemeente ervoer dat echt als een gemis”, introduceert François Schippers, hands-on projectleider voor de gemeente Maassluis. De plannen voor een natuurspeelplek werden gecombineerd met een motie voor de verbetering van de situatie van kinderen met een lichamelijke of verstandelijke beperking. Omdat de gemeente een breed gedragen participatietraject voor ogen had, schakelde zij JSO, expertisecentrum voor Jeugd, Samenleving en Ontwikkeling in, gespecialiseerd in o.a. het managen, begeleiden en gefinancierd krijgen van buurtinitiatieven, burgerparticipatie en placemaking. 

Vanaf de allereerste keuze, die voor de locatie, betrokken JSO en de gemeente een denktank van bewoners, speelexperts, ouders, scholen en lokale organisaties. Na een uitgebreid en weloverwogen voortraject viel in 2012 de keus op het Sterrenbos, een groot natuurgebied tussen de Nieuwe Waterweg en het spoor. “De projectlocatie is maar liefst 1,5 hectare groot, ligt aan het water, naast het treinstation, en heeft veel aanloop door een doorgaande recreatieve route van Rotterdam naar de Hoek van Holland”, aldus Schippers.

Kinderen eerst

JSO schakelde Bureau Omgeef in voor het participatief ontwerptraject van de speelplek. Partners Marcel Bolten en Marlou de Jong hebben wortels in de industriële vormgeving en zijn gespecialiseerd in het participatief ontwerpen van openbare ruimte.

            Omdat de eerste ontwerpen in hun visie altijd van de doelgroep moeten zijn, ontwikkelde Omgeef een lesprogramma. Op elk van de drie betrokken scholen gaf Carla Brouwer van Duurzaamheidscentrum Maassluis de eerste van de drie lessen, waarna de docenten het overnamen. De Jong: “Het programma bestond uit enkele stappen om op vrije, associatieve manieren na te denken over spelen in de natuur. Als je namelijk direct vraagt: ‘Wat wil je?’, dan krijg je de geijkte speelkastelen of onhaalbare ideeën. Wij vroegen de kinderen wat voor hen natuur was, wat kan je ermee? Daarnaast gaven we hen creatieve opdrachten, individueel of in een groepje. Een stripverhaal maken over een spannend avontuur in een bos bijvoorbeeld.” Ter afronding presenteerden de klassen zelf hun visie op natuurspelen aan Bureau Omgeef.

Breed gedragen

Bureau Omgeef betrok ambassadeurs van alle stakeholders bij het ontwerpproces:

• Kinderen met en zonder beperking
• Ouders
• Stichting Myosotis, een lokale vrijetijdsclub voor mensen met een verstandelijke beperking
• Lokale organisaties en adviseurs (scholen, kinderopvang, de sportraad, jongerenwerk etc)
• De gemeente
• Ontwerpster Sigrun Lobst, eigenaresse van Aardrijk
• Tegenstanders, zoals hondenbezitters en NotInMyBackYard aanhangers

Bij de startbijeenkomst werden de vertegenwoordigers van verschillende groepen bij elkaar gezet. De Jong: “Op die manier moeten mensen er met elkaar uitkomen, ook als zij een andere mening delen. Zo komen snel de echte knelpunten boven, want mensen laten veel sneller hun eigen belang los.” Ter afsluiting van de bijeenkomst moesten ook deze groepjes hun resultaten aan elkaar presenteren.

            Bureau Omgeef interpreteerde de resultaten van het lesprogramma en de bijeenkomst, en vatte ze samen tot één gezamenlijke visie met abstracte thema’s als ‘rust’, ‘actief’, ‘creatief’. Met die visie als uitgangspunt, gingen alle partijen in maart 2013 de ontwerp-labs in, inclusief Sigrun Lobst. 

Ontwerp-labs

Ontwerp-lab 1 werd gehouden met alle kinderambassadeurs van de scholen, Myosotis en de buurt. Ontwerp-lab 2 vond plaats met alle kinderambassadeurs plus een beperkt aantal ambassadeurs van alle stakeholders. In labs werd gewerkt met gemixte groepjes van maximaal zes personen, zodat iedereen gehoord kon worden. Onder begeleiding van Omgeef en toeziend oog van Sigrun, ging ieder groepje aan de slag met één thema uit de visie. Na lab 2 lag er een vlekkenplan, een ontwerpvoorzet waarin de thema’s uit de visie zijn gekoppeld aan locaties en belevenissen in de speeltuin. “Het vlekkenplan had bijvoorbeeld een actieve en drukke kern op een heuvel, water in alle gebieden en een intiem gebied waar oudere kinderen zich even af kunnen zonderen van de jongsten en van hun ouders”, beschrijft Bolten. De eigenheid van de locatie en het vlekkenplan vormden uiteindelijk de basis voor Sigrun Lobsts organische ontwerp.

Organisch proces

Avonturis heeft nooit een definitief ontwerp gehad. Behalve de randvoorwaarden, de gezamenlijk gekozen locatie en het natuurlijke karakter dat de speelplek moest krijgen, heeft nooit iets vastgestaan. Schippers: “Een bestek was er niet, alleen een werkomschrijving en een plan van eisen en aanpak. In de EMVI opdracht werd prijs even zwaar beoordeeld als creativiteit en kwaliteit. Uiteindelijk was het GKB die het schetsontwerp van Sigrun het beste ‘las’.”

            Lobst erkent: “Het is geen veilige aanpak om geen bestek te gebruiken, want het bemoeilijkt het ramen van tijd en kosten. Maar het is wel noodzakelijk als je een organische plek wilt; zowel qua inrichting als sociaal karakter. Dan moet je ruimte houden voor tussentijdse ontwikkelingen. GKB is bekend met dynamische realisatieprocessen als deze, is echt een deelnemer in het uitwerken van het ontwerp.” 

De aannemer had voortijdig toegezegd dat zoveel mogelijk materialen hergebruikt of door bewoners geregeld mochten worden en dat vrijwilligers mocht meehelpen bij de realisatie. Schippers. “Uiteindelijk hebben we zeker het driedubbele gedaan dan mogelijk was geweest binnen het aanvankelijke budget, en dat is echt te danken aan gegeven uren van vrijwilligers en professionals, materialen, donaties en subsidies.”

            Sigrun blijft nog twee jaar na realisatie betrokken om een dynamische beheerstrategie te helpen vormen. Daarvoor geldt dat behoud van de bestaande situatie geen doel is. Platgelopen groen wordt niet bijgeplant maar worden olifantenpaadjes. Met inachtneming van de veiligheidseisen uiteraard. Waar mogelijk en welwillend zijn de participanten de enige continue factor in Avonturis, ook bij beheer.

Denken in uitdagingen, niet in beperkingen

Behalve met Myosotis, onderhield Sigrun tijdens het ontwerpen contact met Ilse van der Put van de NSGK om de speeltuin zo toegankelijk en uitdagend mogelijk te maken. Vlakbij zijn voldoende grote parkeerplaatsen en de speelplek is goed bereikbaar. Binnen de hekken zijn de hoofdpaden bedekt met een natuurlijk ogende halfverharding zodat kinderen met een rollator of rolstoel in alle gebieden kunnen komen. Voor de speelaanleidingen is Lobst uitgegaan van een breed spectrum, van sensitief spelen met planten, zand en water, het ervaren van snelheid en hoogte, tot het opzoeken van risico’s en eigen grenzen. Bij deze laatste spelwaarden is Lobst wel uitgegaan van de aanwezigheid van begeleiding.

            De halfverharde paden lopen niet helemaal tot aan alle speelvoorzieningen. Ongeveer tachtig procent is volledig toegankelijk, waaronder de vlonder op het water, twee speciale schommels, het waterplein met de pomp, de uitkijkpost, het bosjes- en het knuffelpad. Dat wil niet zeggen dat de overige twintig procent niet bereikbaar is voor kinderen met een lichamelijke beperking. Sigrun: “De fout die vaak gemaakt wordt, is enkel te kijken naar de beperkingen. Ieder kind wil uitgedaagd worden. Veel kinderen in een rolstoel zijn er niet aan gekluisterd, in veel gevallen kunnen ze kleine stukjes lopen, zeker met hulp van speelmaatjes. Anderen kunnen even worden gedragen door hun ouders. En ook met rolstoel zijn veel kinderen heel handig. In de paden zitten juist uitdagingen voor hen, met verschillende routes en hellingen. Als ze een helling niet halen, is dat niet erg. Volgende keer beter.” 

Bussen vol

Het Duurzaamheidscentrum geeft lessen in de buitenklas die in het ontwerp is gefaciliteerd. Scholen en BSO’s komen hier veel met hun kinderen, en maken bijvoorbeeld gebruik van de kokers die zijn ingegraven en waarmee spannende speurtochten kunnen worden uitgezet. Schippers: “Op mooie dagen spelen hier letterlijk honderden kinderen, in het weekend komen ze met bussen vol. Wij en de ambassadeurs lobbyen alweer voor extra budgetten ten behoeve van beheer, aansluitende lesprogramma’s en zelf te organiseren activiteiten.”