De natuur weer in het hart van onze kinderen brengen

Als voormalig schoolmeester weet Van der Veen dat de buitenruimte rond scholen nog altijd  een sluitstuk is in de onderwijshuisvesting. Met schrijnende gevolgen. “Een vrije uitloopkip heeft in Nederland meer buitenruimte (4 vierkante meter per kip) dan een kind op school (3 vierkante meter per kind). 80 procent van de schoolpleinen in Nederland is een stenen woestijn.” Het roer moet daarom radicaal om. Hoe dat moet? “We hebben het teveel over de bricks, over  onderwijsHUISvesting. Maar onderwijsruimte is veel meer dan alleen het gebouw. Het gaat om binnen én buiten. Omarm de buitenruimte als best geventileerde klaslokaal.”

Intensieve ‘kindhouderij’  
Van der Veen: “Een school moet een plek zijn waar kinderen tot bloei komen. Onze onderwijstraditie is er één geworden van binnen zitten op een stoel achter een tafel met een methodeboek voor je neus. Je hoeft geen leerkracht ervan te overtuigen dat een omgeving waar je kunt bewegen en die betekenisvol is en context geeft aan wat je leert, het leerproces enorm stimuleert. Dat blijkt ook uit onderzoek van DUO, uitgevoerd in opdracht van IVN Natuureducatie’ naar aanleiding van de Buitenlesdagen: leerkrachten willen een kwart van de onderwijstijd buiten les geven. Nu is dat nog slechts 1 procent. De gevolgen zijn zichtbaar: kinderen die steeds dikker worden, motorisch slecht ontwikkeld zijn, steeds vaker op jonge leeftijd bijziend zien. Dat zijn de effecten van, wat ik gekscherend noem, ‘de intensieve kindhouderij’.”

Mentaal welzijn 
“Ook voor de leerkracht is een groene werkomgeving prettig. Uit meerdere onderzoeken blijkt dat een groene werkomgeving een positief effect heeft op je mentaal welzijn. Laat het onderwijs nou net een sector zijn die gebukt gaat onder veel mentale gezondheidsklachten.” Maar niet alleen leerkrachten en kinderen hebben baat bij een groene omgeving: “Een groene oase in de buurt is voor iedereen aantrekkelijk, ook voor de bewoners. Zeker als je gebruik maakt van inheemse soorten en veel variatie hebt, is dat echt een verrijking. Zo’n oase heeft bovendien een verkoelende werking op hete zomerdagen, en bij heftige regenbuien helpt het om het water op te vangen en langer vast te houden.”

Ambities 
Kortom, vol gas op vergroening. “Het doel van IVN is: voor alle scholen en instellingen voor kinderopvang in Nederland een natuurlijke, en gezonde buitenruimte. Dat is nog een lange weg, want hoewel het vergroenen rondom scholen de laatste jaren meer aandacht heeft gekregen, bestaat tachtig procent van de schoolpleinen in Nederland uit stenen woestijnen. Er moet dus nog heel veel gebeuren, voordat in Nederland het groene schoolplein de norm is. Wat we nodig hebben, is een nationaal actieplan voor de groene transformatie van de buitenruimte rond scholen.”  

Integraal huisvestingsplan  
Van der Veen pleit voor een integraal huisvestingsplan. “Bij de nieuwbouw en renovatie van een school is de buitenruimte nog steeds het ondergeschoven kindje. Borg een natuurlijke, gezonde buitenruimte rond scholen en kinderopvang in een integraal huisvestingsplan. Nog niet zo lang geleden faseerden we het krijtbord de klas uit, omdat ons onderwijs met een digibord beter zou worden. Tijd nu om hetzelfde te doen met de te krappe stenen woestijnen. Het bewijs is al lang geleverd dat het onderwijs met een groen schoolplein beter wordt.” 

Stop met greenwashing van schoolpleinen 
Dat het tempo van vergroening laag ligt, heeft verschillende oorzaken. Van der Veen wijst erop dat maar één procent van de lestijd op dit moment buitenlestijd is. “Als er al gekozen wordt voor een groen schoolplein is dat te vaak omdat het gezien wordt als een mooie pauzeplek of omdat de school de behoefte had aan een groen visitekaartje. Maar dat het een volwaardige onderwijsruimte is, zit nog te weinig tussen de oren. Te geringe aandacht voor buitenlessen remt  vergroening. Stel daarom nadrukkelijk eisen aan het gebruik en maak budgetten vrij voor onderwijsmaterialen en training van leerkrachten om de groene buitenruimte ook daadwerkelijk te benutten. Laten we stoppen met greenwashing van schoolpleinen.” 

Financiering 
Van der Veen noemt een ander knelpunt: financiering. Daar heeft hij een oplossing voor. “Scholen moeten nu op zoek naar potjes en door veel hoepels springen om met doelsubsidies hun schoolplein te vergroenen. Het kan anders. Op de Nationale Buitenlesdag organiseerde IVN samen met Jantje Beton en een klas uit Den Haag een middag botanisch stoepkrijten op Het Plein. We hebben toen een brief aangeboden aan de Tweede Kamer. Stel je voor dat we een klein deel van het geld dat beschikbaar is gemaakt voor het Nationaal Programma Onderwijs (NPO), om achterstanden in te lopen,  in zouden kunnen zetten voor een duurzame verandering van de buitenomgeving van schoolkinderen? Scholen en leerlingen zouden nog jarenlang profijt hebben van die investering die daadwerkelijk bijdraagt aan de doelstellingen van het NPO.” 

De Vuurvogel in Malden 
Van der Veen is enthousiast over het inspirerende voorbeeldproject van de  nieuwbouw van Basisschool de Vuurvogel in Malden. “De schoolomgeving wordt daar een park. Daar wordt echt met een omgevingsvisie gekeken naar de opgave waardoor er opeens andere mogelijkheden zijn. Iedere klas heeft zijn eigen buitenlokaal en de buurt krijgt een groene en gezonde omgeving.” Een ander mooi voorbeeld vindt hij het IVN voedselbosjes project. “Een hele laagdrempelige manier om een eerste stap te zetten. 25 tot 30 vierkante meter aan eetbaar groen, in te passen ergens op of rond het schoolplein. Met zo’n 20 verschillende soorten aan (deels) eetbare bomen en planten is het ook echt een hotspot voor biodiversiteit. Met het bijhorend lesmateriaal is het één groot 3D-lesboek over natuur en hoe ons voedsel groeit. Daarnaast is het voedselbosje een stuk minder arbeidsintensief qua onderhoud dan een reguliere moestuin. Onze ambitie is om samen met partners de komende tijd 1000 van dit soort plekken aan te leggen bij scholen en kinderopvang in Nederland.” 

Dit artikel is verschenen in BuitenSpelen 02/2021. Lees deze editie gratis in onze digitale bibliotheek.