Als het misgaat bij burgerinitiatieven

Neem bijvoorbeeld een ‘activity toy’ dat door een bewoner in de openbare ruimte is geplaatst. Dergelijke speeltoestellen vallen onder het Warenwetbesluit Attractie- en Speeltoestellen (WAS) en moeten voldoen aan de veiligheidseisen omtrent spelen. Veel gemeenten worden dagelijks geconfronteerd met zulke speelinitiatieven in de publieke ruimte. Meestal praat men dan meteen over kwesties als onveiligheid en het WAS en dat de gemeente het weghaalt. Dat doet natuurlijk geen recht aan het initiatief van de bewoners om zelf een voorziening voor hun kinderen te plaatsen. Maar men kan ook ervoor kiezen om particuliere speeltoestellen toe te staan, mits er goede afspraken gemaakt kunnen worden met de bewoners.

Afpellen

Afspraken maken met bewoners over hun activiteiten kan alleen, als je je verdiept in de materie zelf. En dat gaat verder dan praten over wat de activiteit is, wie er aan mee doen en of er overlast voor omwonenden kan zijn. Het moet normaal worden om vragen te stellen over risico’s en schade en wat de diverse partijen doen om de kans op schade zo klein mogelijk te maken. Dat betekent dat de gemeente samen met de bewoners om tafel gaat om het burgerinitiatief af te pellen en zo stap voor stap de risico’s in kaart brengt alvorens maatschappelijke initiatieven uit te voeren.

Actoren en schades

Belangrijke vragen bij ieder burgerinitiatief zijn: wie zijn de actoren, welke schades kunnen zich voordoen, welke posities en rollen hebben die actoren ten opzichte van die schades, en welke aansprakelijkheden en bewijsbaarheden zijn er? Bij een particulier speeltoestel zijn de actoren onder andere: de grondeigenaar (gemeente), de plaatser en/of eigenaar van het object, de gebruikers van het toestel (kinderen en hun ouders), omwonenden, bewoners die niet instemmen met het particuliere speeltoestel en de diverse verzekeringsmaatschappijen. Daarna is het belangrijk om serieus na te denken over allerlei mogelijke schades. Nu gebeurt het vaak dat gemeenten en bewoners wel vooraf praten over de kans dat er iets mis kan gaan, maar blijven steken in een abstracte discussie over verantwoordelijkheden en aansprakelijkheden. Dat is niet voldoende. Wat mist is een goed onderbouwde analyse van actoren, schades en aansprakelijkheden, het liefst zo concreet mogelijk, als een vooraf gemaakt feitenrelaas.

Eigen bouwsels

Als er een ongeluk gebeurt met bijvoorbeeld een houten speelhuisje, gebouwd door bewoners, gaat men op zoek om het letsel van het kind te kunnen verhalen. De verzekeraar van de medische kosten wil verhaal halen op een aansprakelijke. De ouders van het kind willen vanwege letselschade verhaal halen op een aansprakelijke, en eventueel ook voor de gekapitaliseerde schade wegens verlies aan arbeidsvermogen. En daar komt immateriële schade nog eens bij.

Aansprakelijkheden

Aansprakelijkheden worden dan gevonden bij de diverse actoren. Naast de plaatser van het houten huisje, is dat de gemeente: als eigenaar van de grond en in die hoedanigheid verantwoordelijk voor (het uitvoeren van) het WAS. Als de wijkregisseur of de groenbeheerder wel wist van het toestel, maar geen actie heeft ondernomen, is aansprakelijkheid ook aan de orde. Maar wat te denken van de mevrouw die erbij zat en niet ingreep tijdens het spelen? Of de kinderen (c.q. hun ouders) die mede-veroorzaker zijn dat het houten huisje kapot ging? Kan de ouders van het slachtoffertje onverantwoordelijk gedrag verweten worden, als zij wisten van het gebrekkige houten huisje en toch hun kind daar lieten spelen? Of andere buren die de toestand van het particulier speeltoestel hebben laten voortbestaan?

Schades en acties

Bij burgerinitiatieven en schade zijn drie soorten acties mogelijk, namelijk schade veroorzaken, schade hebben en schade mijden. Vaak is het mogelijk om vooraf acties te ondernemen, zodat de kans op schade verminderd wordt. Bijvoorbeeld bij de aanleg van een sport- en beweegtuin of een mountainbikebaan. Als er door de initiatiefnemers onvoldoende bebording met uitleg en waarschuwingen geplaatst wordt, kunnen bezoekers en gebruikers verrast worden, met ongelukken en schade tot gevolg. Dat geldt ook voor een te risicovolle route.

Menige bewonersgroep die zelf beheer uitvoert in de openbare ruimte, weet dat deze werkzaamheden veilig moeten gebeuren. Het overkoepelende begrip is de zorgplicht van de groep. Als vooraf geconstateerd is dat het risico op schade verminderd kan worden door gerichte concrete acties en communicatie, maar de initiatiefnemers of de vereniging neemt die moeite niet, dan is er sprake van nalatigheid. Dat telt zwaar, als er een ongeluk gebeurt waar schade uitkomt.

Verzekeren van risico’s

Naast aandacht voor schade is het belangrijk om ook het verzekeren van risico’s bij burgerinitiatieven en de positie van de diverse verzekeraars in beeld te hebben. Veel gemeenten hebben een vrijwilligersverzekering. Het helpt als risico’s van maatschappelijke initiatieven ook onder een gemeentelijke aansprakelijkheidsverzekering kunnen vallen, en dat verzekeraars geen regres zoeken op eventuele mede-aansprakelijken. Maar zoiets moet dan wel met de verzekeringsbranche worden opgenomen en geregeld. Zo niet, dan zou vanuit de overheid uitgedragen moeten worden dat initiatiefnemers, gebruikers en anderen zich nadrukkelijker verzekeren tegen ongevallen en schades bij maatschappelijke activiteiten. Het is vervolgens aan de burger om een vrije afweging te maken met dat advies ook daadwerkelijk iets te doen.

Warme overdracht

Al met al gaat het om het bieden van duidelijkheid aan de burger wat betreft de gevolgen van veranderingen in de maatschappij. Die burger heeft nog niet de deskundigheid van de overheid op het gebied van activiteiten in het publieke domein. Dat vraagt om een warme overdracht vanuit de gemeente , oftewel goed samen uitzoeken wat geregeld moet worden en zo echt maatschappelijke initiatieven te ondersteunen. Niet vanuit regelzucht of bemoeizucht, maar omdat gemeenten vanuit hun zorgplicht willen voorkomen dat het misgaat met burgerinitiatieven.

Vragen? Neem contact op met Mark Verhijde. Mark.Verhijde@gmail.com