'Kinderen zijn experts als het gaat om buiten spelen'

Zomer 2021 is een nieuwe natuurspeeltuin in het Staatsliedenkwartier in Apeldoorn-Zuid geopend. De aanleg van de speeltuin maakte deel uit van het programma Gezonde Buurten van Jantje Beton en IVN Natuureducatie. Samen met kinderen en volwassenen uit de buurt,  met inbreng van Gemeente Apeldoorn en diverse partners is gewerkt aan een natuurspeeltuin die bijdraagt aan de revitalisering van de wijk. In die brede wijkaanpak was participatie een hoeksteen.

Het Staatsliedenkwartier in Apeldoorn-Zuid is een gemixte buurt met veel verschillende culturele invloeden. De wijk vergrijsde, en verpauperde. De sociale cohesie in de buurt stond onder druk; er was weinig samenhang tussen de verschillende bewoners. Voor kinderen was er weinig te beleven.  De openbare ruimte nodigde niet uit tot buitenspelen. 

Samen maken wij de buurt

Om de wijk te revitaliseren en verpaupering een halt toe te roepen ging Gemeente Apeldoorn aan tafel met onder andere Jantje Beton en IVN Natuureducatie. Vanwege het integrale karakter zijn nog meer partijen betrokken (zie bijstaand kader – red.). Gezamenlijk sloegen zij de handen ineen. En deelden de financiering. 
Van meet af aan was duidelijk dat revitalisering van de wijk meer was dan alleen de aanleg van een natuurlijke speelomgeving. Het project ging deel uitmaken van het programma ‘Samen maken wij de buurt’, dat al langer in de buurt actief was. Dat programma sloot heel mooi aan bij Gezonde Buurten van Jantje Beton. Beide zetten in op participatie. 
In Apeldoorn kreeg de revitalisering van het Staatsliedenkwartier nog extra wind in de zeilen doordat het project de status van pilotproject kreeg toegekend. De wijk werd zo een Fundgrube voor revitalisatie elders in de stad, volgens het principe: ervaring op doen en kijken hoe je dat naar andere wijken kunt vertalen.

Groen

De brede aanpak in de wijk (met accent op groen) sloot goed aan bij de ambities van Gezonde Buurten. Miranda Verburg, bij Jantje Beton landelijk programmaleider Gezonde Buurten, en Jeske de Kort, uitvoerend projectleider Gezonde Buurt Apeldoorn (namens Jantje Beton) zeggen hierover: “Een Gezonde Buurt is een groene plek in een buurt waar natuur, ontmoeten, bewegen en spelen samenkomen. Het is een plek waar kinderen creatief samen kunnen spelen, waar bewoners elkaar kunnen ontmoeten en waar iedereen lekker kan bewegen en tot rust kan komen.” 
De Gezonde Buurten aanpak heeft vaste bouwstenen en leidt volgens Miranda ‘tot unieke resultaten die passen bij de buurt en aansluiten bij de behoefte in de buurt’. Met een belangrijke rol voor bewoners, oud en jong: “Gezonde Buurten zijn echte doe-projecten, waarbij co-creatie centraal staat. Want echte verandering begint bij de kern, daarom hebben kinderen en buurtbewoners de regie in het project.”  Wat ook hielp was dat Gemeente Apeldoorn zich sterk maakte voor kinderparticipatie. Jeske: “Zo heeft de gemeente een participatie-expert uit de regio ingehuurd. Met deze persoon ben ik tijdens de verkennings- en ontwerpfase heel veel gezamenlijk in de buurt geweest om gesprekken aan te gaan met zowel kinderen als volwassenen.” 

Denken, Dromen, Tonen, Doen 

Miranda over het belang van participatie door kinderen: “Kinderen zijn experts als het gaat over buitenspelen. De meeste kinderen hebben veel ideeën over (buiten)spelen en kunnen creatief meedenken. Daarom betrekt Jantje Beton kinderen altijd bij de inrichting van de buitenruimte, dat gebeurde ook weer in het Staatsliedenkwartier in Apeldoorn. Om kinderparticipatie handen en voeten te geven is de Jantje Beton Aanpak ontwikkeld. De Aanpak bestaat uit vier stappen: Denken, Dromen, Tonen, Doen. “Met kinderen ontplooien we activiteiten, die een mix zijn van die vier stappen. Het loopt weliswaar een beetje door elkaar, maar bij de ene stap ligt het accent wat meer op bijvoorbeeld Denken en bij de andere wat meer op Doen, of op Tonen of Dromen.” 

Obstakelrun en buurtsafari

Aan de hand van de vier stappen legt Jeske uit hoe het participatietraject in het  Staatsliedenkwartier is verlopen: “Denken: Voor leerlingen van de bovenbouw van de Emmaschool, een basisschool waar veel kinderen uit de wijk naar toe gaan, hebben we op het schoolplein een obstakelrun georganiseerd. Tijdens deze activiteit konden we op ontspannen wijze met de kinderen over de buurt praten. Waar spelen ze graag, waar niet, wat zijn hun dromen? Met 40 kinderen zijn we daarna nog op buurtsafari gegaan. Een tocht door de wijk waar kinderen aangaven wat volgens hen goed was in de wijk en wat beter zou kunnen. Ze wilden bijvoorbeeld meer toezicht door boa’s of politie.” De stap Dromen is uitgewerkt aan de hand van twee ontwerpsessies met kinderen (groep 6, 7 en 8) (naast vijf ontwerp sessies met volwassenen). “De derde stap: Tonen, bestond eruit dat kinderen hun ontwerpen presenteerden, dat gebeurde in de Emmaschool.”

Doen

De stap Doen bestond uit een breed palet van activiteiten. Nog voor de transformatie zijn er veel activiteiten georganiseerd in de buurt. Om direct te laten zien dat er iets verandert. Samen met Accres (sportstimulering) zijn er tweewekelijkse activiteiten georganiseerd, zoals een voetbalclinic met een pop-up voetbalcourt en staken kinderen hun handen uit de mouwen met guerilla gardening (door Stimenz). En na de opening van de natuur speeltuin, nu de Gezonde Buurt grotendeels gerealiseerd is, komen activiteiten echt op gang. IVN Natuureducatie leert kinderen over de bloemen en insecten in de buurt, die er ook veel meer zijn door de natuurvriendelijke oever (zie over deze ingreep verderop in dit artikel- red.), er zijn kinderknutselactiviteiten en vanuit Gezonde Buurten is een bakfiets gesponsord vol met sportartikelen voor de wekelijkse sport- en spelmiddagen door Accres en stagiairs van het CIOS. Jeske: “Er is ook een zomerkamp georganiseerd, en IVN Natuureducatie biedt op beide scholen in het gebied 40 natuurlessen aan. Onderdeel van deze lessen is het monitoren van de natuurvriendelijke oevers in de natuur speeltuin. De geplaatste vergrootglaspalen bij beide scholen kunnen ook in de toekomst gebruikt worden bij een natuurles en docenten krijgen een workshop buitenlesgeven. Ook zijn de kinderen bij het onderhoud betrokken.” 

Aan het werk

Na een aantal ontwerpsessies met leerlingen van de Emmaschool en met buurtbewoners was het tijd om de wensen vanuit de wijk te realiseren. De eerste stap was de aanleg van een natuurvriendelijke oever langs het water dat het gebied begrenst. De oevers zijn ingezaaid met wilde flora en er zijn plantenbakken in het water geplaatst die voor een natuurlijke aanblik zorgen. Vincent Heukers, Projectleider Ruimtelijk Ontwerp en Realisatie Gemeente Apeldoorn licht toe: “Natuurvriendelijke oevers zijn oevers die naast de waterkerende functie vooral rekening houden met natuur en landschap. In het talud is een vlak stuk gemaakt, een zogenaamde plasberm, die het gehele jaar onder water blijft staan. Voor het eerst hebben we hier ook onderwaterbeplanting in de watergang toegepast en is gekozen voor beplanting rondom de oever die de ecologische waarde omhoog brengt.”

Groene en uitdagende speelplek 

Volgende stap was de aanleg van een groene en uitdagende speelplek voor de kinderen, grenzend aan de natuurvriendelijke oever. Lekker bewegen kan vanaf nu op een vernieuwd voet- en basketbalveld. Er zijn nieuwe speelobjecten geïnstalleerd: dubbele kabelbaan, waterspeelplek, plank- en touwbrug, taludglijbaan, zwerfkeien, en een steltenpad. Om kinderen veiliger over te laten steken is er een plateau aangebracht op het een druk kruispunt. Vincent voeg toe: “Er zijn in de natuurspeeltuin meer wandelpaden aangelegd, ook langs de natuurlijke oevers, om zo de bijzondere flora en fauna (beter) te kunnen beleven.”

Fantastisch eindresultaat

Het resultaat van de herinrichting overziend, zegt Vincent: “Het eindresultaat is fantastisch. Uit veel omliggende wijken komt men naar deze speeltuin, wat zelfs de eerste weken een heus parkeerprobleem veroorzaakte, want  omwonenden van de speeltuin konden hun eigen auto niet meer kwijt.” Miranda en Jeske delen het enthousiasme van Vincent. Maar wel met enige nuanceringen. “Omdat het een onderdeel was van het veel grotere project Samen maken wij de buurt, waren er ook veel afhankelijkheden. Daarnaast kwam corona tussendoor. Dat zorgde voor flink wat vertraging. Maar het resultaat mag er zijn! Winst zit in de fijne samenwerking met de gemeente en de lokale partners. Door echt de tijd te nemen om in zicht te krijgen wat er in de buurt speelt kon er goed aangesloten worden bij de wensen van bewoners (en dus ook van kinderen). De focus lag niet alleen op het aanleggen van een speelplek, maar er is, met de partners, volop ingezet op een veel bredere aanpak en een groot aanbod van activiteiten.”