'Kinderen hebben plezier in bewegend leren in een groene omgeving'

dinsdag 26 juli 2022

Zaanstad gaat de komende tien jaar 65 basisschoolpleinen vergroenen. Tegels er uit en groen erin. Per jaar gaan zes schoolpleinen op de schop. De groene golf in ‘het land langs de Zaan’ is de kroon op het werk van Marc van de Geer, directeur van Evangelisch kindcentrum Het SchatRijk en bovenschools Cultuurcoördinator Agora, stichting voor bijzonder primair onderwijs in de Zaanstreek. In 1981 kwam hij op het spoor van groene schoolpleinen, zegt hij in een Teamsinterview met BuitenSpelen.

“Na afronding van mijn studie aan de Pedagogische Academie, in 1981, heb ik geprobeerd om als dienstweigeraar mijn vervangende dienstplicht te gebruiken om de schoolpleinen in Zaanstad te vergroenen. Dat mislukte, maar ik was er toen al mee bezig! Uiteindelijk kwam ik als educatief medewerker in de Amsterdamse Hortus Botanicus terecht."

Het SchatRijk
De vervangende dienstplicht zat erop en Marc werd directeur van Basisschool De Morgenster in Amsterdam Zuidoost. Een school die veel last had van vandalisme en waar toen weinig mogelijkheden waren voor een groen schoolplein. Die ruimte vond Marc wel toen hij na tien jaar in Amsterdam Zuidoost aan de slag kon in Zaanstad. Daar moest een nieuwe school komen, Het SchatRijk. Eerst op een tijdelijke locatie. Maar na vijf jaar kreeg Het SchatRijk in de Zaanse wijk Rooswijk een permanente plek, een bestaande school met een betegeld plein, ingekaderd door een 180 centimeter hoog hek. Een uitdagende plek om zijn groene droom te realiseren. De cursus Groene Schoolpleinen van Stichting Springzaad in 2016 - op tien locaties verspreid door het land – gaf hem ‘een geweldige boost’: “Ik raakte thuis in wat nu eigenlijk een groen schoolplein is en wat dit betekent voor educatie, en hoe je effecten van vergroening kunt versterken. Er was ook aandacht voor financiering en ‘de beren op de weg’.” Met de informatie van Springzaad in zijn ransel ging hij aan de slag met het plein van Het SchatRijk.

Gefaseerde aanpak
Marc is een voorstander van ‘geleidelijkheid’. Niet alles in een keer, maar stap voor stap werken aan het realiseren van je droom. Zo ging dat ook op het schoolplein in Rooswijk. Voordeel van zo’n gefaseerde aanpak is dat je met een relatief laag bedrag van start kunt. “In één keer het hele plein vergroenen was voor de school financieel niet haalbaar. Dat zou een ton kosten. Door het proces op te knippen kun je met een relatief laag bedrag starten. Voor de eerste fase van de transformatie hebben wij 25.000 euro gereserveerd, waarvan 15.000 euro via allerlei acties werden binnengehaald, en 10.000 euro als post vrijgehouden in de schoolbegroting.” Met de Twee Heren uit Grootebroek werd een basisontwerp gemaakt. Tegels gingen er uit, er werd, samen met ouders, een amfitheater gebouwd en een waterspeelplaats, en er kwamen heuvels. En elk jaar werd iets nieuws toegevoegd – paddenpoel, leemoven om pizza’s te bakken, modderkeuken, insectenhotel enzovoorts. “Steeds iets toevoegen houdt het plein levendig, en je hebt telkens een mooie aanleiding om acties op touw te zetten, met de buurt, met de ouders, om mee te werken of om wat geld te doneren.”

Leefomgeving
Marc is overtuigd van de enorme meerwaarde van groen. “Het natuurlijker inrichten van schoolpleinen is natuurlijk goed voor de biodiversiteit en helpt mee aan klimaatadaptatie. Kinderen gaan meer bewegen in een groene ruimte, en meer samen dingen doen, en ze leren van alles over de natuur. Ze kunnen zich beter concentreren en hun creativiteit gaat omhoog. De les is: een groene ruimte daagt kinderen uit. En je merkt dat gaandeweg het aantal gedragsproblemen daalt.” Marc wijst ook op het belang van milieubetrokkenheid: “Door op een groene plek te spelen en te ontdekken en ervaren wat de natuur inhoudt komen kinderen tot verwondering en leren ze zowel de natuur als zichzelf beter kennen. En daar zit een enorme winst, want kinderen zijn de volwassenen van morgen. Door al op jonge leeftijd verantwoordelijkheid en betrokkenheid te ervaren bij je leefomgeving is dat ook later in je leven vanzelfsprekend en kom je in beweging wanneer die omgeving wordt bedreigd.”

Buiten leren
Natuurrijke, groene schoolpleinen zijn ook de beste leslokalen. “Het buiten leren is voor heel veel kinderen een verademing. De natuur heeft wat dat betreft ook zoveel te bieden met aanleidingen voor lessen. Om een voorbeeld te noemen. We hebben een moestuin met een winkel. De oogst wordt te koop aangeboden. Dat biedt aanknopingspunten voor rekenonderwijs. We hebben een aardbeienveldje en daar geldt hetzelfde voor. De hogere klassen organiseren aardbeienverkoopacties en daarin zitten dan weer allerlei aanknopingspunten voor taal- en rekenonderwijs.” Maar buiten leren gaat niet vanzelf. “Je moet leerkrachten op weg helpen en stimuleren. Bij je normale methodelessen zou je je als leraar moeten afvragen: hoe kan ik dit omzetten naar een mooie buitenles? Ook kinderen moeten wennen. Plotseling is het schoolplein niet langer een luchtplek maar een leslokaal! Die gewenning gaat heel snel. Kinderen hebben enorm veel plezier in bewegend leren.”

Doorlopend proces
Een groen schoolplein realiseren is een levend en groeiend proces, en is net als de natuur nooit af. Er komen steeds nieuwe elementen bij. Zo kun je Marc regelmatig in kringloopwinkels zien, om bijvoorbeeld een verrekijker te kopen, of pionnen. Komt allemaal goed van pas! Een vitale bron om verder te komen met het groene schoolplein zijn ook de ouders. “Vanaf het begin zijn ouders bij het proces betrokken. We gebruikten inspiratieposters om de ouders een indruk te geven van wat een groen schoolplein is en er werd al snel een werkgroep opgezet. Maar ook toen het groene schoolplein deels klaar was zijn ouders betrokken gebleven. Zo organiseren we jaarlijks twee werkzaterdagen met ouders om met klussen het plein te verrijken. Dat heeft onder andere geresulteerd in een amfitheater dat samen met ouders gemaakt is van tegels die op het plein lagen. Ook helpen ouders mee in het onderhoud van de moestuin.” Het SchatRijk zette ook in op participatie door kinderen. “De leerlingenraad op school verzamelt wensen en klachten van de kinderen. Op verzoek van de leerlingenraad hebben we een boomhut gebouwd. Ik ben ervan overtuigd, dat het kinderen goed doet om voor dieren te zorgen. Daarom hebben we enkele kippen en konijnen op de speelplaats, die door de kinderen worden verzorgd. Ik zie dat echt als een basisvoorziening, zeker in het Passend Onderwijs.” En dan wil Marc ook graag de beplanting verder uitbouwen: “Bomen, heesters en ander groen gaan we planten. Uiteraard gecombineerd met een goed onderhoudsplan.”

Programma groene schoolpleinen
Basisschool Het SchatRijk trok met het groen schoolplein volop aandacht in de Zaanstreek, en dat niet alleen bij de 29 Agora scholen. Ook scholenkoepel Zaan Primair heeft de blik op groen. Om een en ander handen en voeten te geven kwamen op 19 januari bestuurders van alle Zaanse basisscholen, gemeente Zaanstad, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, provincie Noord-Holland, Zaans Natuur & Milieu Centrum en IVN Natuureducatie bij elkaar. Natasja Groothuismink, wethouder onderwijs brak een lans voor vergroening van schoolpleinen: “Ik zie alleen maar pluspunten en zou willen dat buitenactiviteiten integraal onderdeel worden van het onderwijs. Daar willen we als gemeente graag aan bijdragen.” De gemeente Zaanstad lanceerde tijdens de bijeenkomst een website over het vergroenen van schoolpleinen. Met tips om een groen schoolplein aan te leggen. Ook is er informatie over ondersteuning door de gemeente, Zaans Natuur & Milieu Centrum en IVN Natuureducatie. Het streven van de gemeente is om de komende 10 jaar 65 schoolpleinen in de Zaanstreek te vergroenen.

Tips

Laat je vooraf goed informeren
Zorg dat er een goed ontwerp is door een bureau dat thuis is in groene schoolpleinen
Denk vanuit kansen, kijk wat er wel kan
Begin klein en ontwikkel stapsgewijs verder
Werk vanuit een heldere visie op spelen en leren